متن بیانات امام جمعه بیرجند در درس اخلاق یکشنبه های علوی / جلسه ۷۶

یکشنبه‌های علوی جلسه ۷۶ – ۱۵/۰۵/۱۴۰۲

بسم الله الرحمن الرحیم

با سلام به امام زمان و با درود به روان مقدس رهبر فقید انقلاب و سلام و درود به رهبر معظم جمهوری اسلامی ایران رهبر مسلمین جهان و سلام مجدد به محضر شما عزیزان، عرض تسلیت ایام مسائب اهل بیت علیهم السلام.

گویی مفسرین قرآن کریم بعضی چه بسا نه تنها ارتباط هر آیه را با آیه قبل بلکه سوره را با سوره قبل هم منوط می‌دانند؛ در حالی  که تنظیم سوره‌ها برابر نزول با شرایط فعلی متفاوت است. خوب، این یک نوع برداشت است که هر آیه معنای خودش و آیه قبلش و آیه بعدش معنی می‌دهد. اما بعضی دیگر گویی هر یک آیه را با همه آیات دیگه قرآن می‌سنجند و در هر بخشی معنای جدیدی حاصل می‌شود و مفسر هم کسی می‌تواند باشد که بر  همه اینها احاطه داشته باشد. و «القرآن یُفَسّرُ بَعضُهُ بَعضاً» بصورت گسترده. خوب ، شما ۲۸ حرف در زبان عربی و ۳۲ حرف در زبان فارسی دارید وقتی اینها را با هم ترکیب می‌کنید چند کلمه بدست می‌آید! ۶۶۶۶ آیه به هم ربط بدهید، از داخل آن خیلی معانی می‌توان درآورد. از بهترین تفاسیر، تفسیر قرآن به قرآن است. و بعد از آن تفسیر به حدیث و روایت. البته بر اساس علم، بر اساس حکمت، بر اساس باقی محاسبات هم آنچه دلالتش صریح باشد، فرقی نمی‌کند، قرآن این ظرفیت را دارد؛ حالا ما که اهل هیچکدامش هم نیستیم.

وقتی در سوره مبارکه حمد می‌خوانید « اهْدِنَا الصِّرَاطَ الْمُسْتَقِيمَ * صِرَاطَ الَّذِينَ أَنْعَمْتَ عَلَيْهِمْ »[۱] آدرس این « أَنْعَمْتَ عَلَيْهِمْ » را کجا می‌توان پیدا کرد؟ در آیه« وَمَنْ يُطِعِ اللَّهَ وَالرَّسُولَ فَأُولَئِكَ مَعَ الَّذِينَ أَنْعَمَ اللَّهُ عَلَيْهِمْ مِنَ النَّبِيِّينَ وَالصِّدِّيقِينَ وَالشُّهَدَاءِ وَالصَّالِحِينَ وَحَسُنَ أُولَئِكَ رَفِيقًا »[۲]، این آیه سوره حمد است، و آن آیه در کجاست! کنار هم می‌گذارید و از داخل آن معنای زیبایی در می‌آورید. و از این قبیل… .

خوب، « لَا يَمَسُّهُ إِلَّا الْمُطَهَّرُونَ »[۳] آیه کریمه یک معنی ظاهری دارد اینکه فقیه بر اساس دانش فقهی خودش استباط می‌کند که « لَا يَمَسُّهُ إِلَّا الْمُطَهَّرُونَ » یعنی کسی که مطهر نیست، یعنی غسل یا وضو ندارد، دست زدن به آیه قرآن برای او حرام است. حکم فقهی است، ظاهر آیه هم این دلالت را دارد. اما همین آيه در کنار آیه دیگر، یک معنی دیگر می‌دهد؛ در قرآن دارد که « لَا يَمَسُّهُ إِلَّا الْمُطَهَّرُونَ »[۴] به آن دست نمیازد مگر پاکان، بحث خط قرآن که نبود، بحث قرآن بود، بحث جلد قرآن که نیست، بحث قرآن است. قرآن، مفاهیم است که آن مفاهیم نازل شده؛ یعنی اینکه سطحش پایین آمده در سطح منِ عوام. پس بحث قرآن است نه خط قرآن و نه جلد قرآن که به آن دست نمیازد مگر مطهرون. یعنی قرآن در نزد آنهاست. « إِنِّي تَارِكٌ فِيكُمُ اَلثَّقَلَيْنِ كِتَابَ اَللَّهِ وَ عِتْرَتِي»[۵].  قرآن پیش آنهاست. آن‌وقت این آیه را می‌گذاری در کنار آیه « إِنَّمَا يُرِيدُ اللَّهُ لِيُذْهِبَ عَنْكُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَيْتِ وَيُطَهِّرَكُمْ تَطْهِيرًا»[۶] این به خود قرآن بر می‌گردد نه به خط قرآن، یعنی حقیقت قرآن در پیش مطهرینی است که خدا در قرآن آنها را معرفی کرده است؛ و حدیث ثقلین هم آنها را با هم معرفی فرموده. از امام صادق علیه‌السلام هم روایت است که فرمود: «من هر مطلبی که می‌گویم شما همان‌موقع بپرسید، این کجای قرآن است من به شما نشان میدهم.»  ببین چقدر دایره وسیعی می‌شود.

یا مثلا در بعضی آیات دیگر ملاحظه می‌کنید که در آیات متعددی در سوره‌های متعدد، پیغمبران، مسئولیت پیغمبری خودشان را انجام می‌دهند؛ روزی چند می‌گیرند؟ ماهی چند می‌گیرند؟ « إِنْ أَجْرِيَ إِلَّا عَلَی رَبِّ الْعَالَمِينَ»[۷] کار پیغمبری را که برای دنیا انجام نمی‌دهند برای خدا انجام می‌دهند. نه تنها اجرتی نمی‌گیرند بلکه در کنارش رنج و زحمت و اهانت و تا قتل را هم تحمل می‌کنند. « إِنْ أَجْرِيَ إِلَّا عَلَی رَبِّ الْعَالَمِينَ».[۸]

پیغمبران متعدد؛ قرآن مجید همین مفهوم را از زبان آنها بیان فرموده « إِنْ أَجْرِيَ إِلَّا عَلَی رَبِّ الْعَالَمِينَ»[۹] پاداش ما فقط پیش خداست ما از هیچکس هیچ توقعی نداریم. اما نسبت به نبی اکرم صلی الله علیه و آله و سلم که سرامد همه انبیاست، قاعدتا باید این مسئله پر رنگ تر باشد، بعد می‌بینیم که آنچه که از زبان پیغمبر آخر الزمان، قرآن بیان کرده، می‌فرماید که: « قُلْ لَا أَسْأَلُكُمْ عَلَيْهِ أَجْرًا إِلَّا الْمَوَدَّةَ فِي الْقُرْبَى»[۱۰] جاهای دیگر که چنین استثنایی نبود اما از زبان پیغمبر آخرالزمان هست که «ما هم از شما اجری نمی‌خواهیم ولی استثنائاً» الا اینکه «مودة ذوی القربی» خوب، سؤال:« وَلَوْ كَانَ مِنْ عِنْدِ غَيْرِ اللَّهِ لَوَجَدُوا فِيهِ اخْتِلَافًا كَثِيرًا»[۱۱] این آیه با آن آیه؛ این قول پیغمبر آخرالزمان با قول پیغمبران دیگر با هم منافات دارد یا ندارد؟ به جهت اینکه آنها هیچ استثنایی قائل نشدند «إن اجری الا علی الله» اما اینجا استثناء قائل شده «إِلَّا الْمَوَدَّةَ فِي الْقُرْبَى ». با هم منافات دارد یا ندارد؟ خوب این را دیگر باید از خود قرآن کریم پرسید.

حالا قبل از اینکه به این برسیم، یک مسئله ادبی در ذهن من است و آن اینکه اگر اشتباه نکنم، در ادبیات، استثناء را دو نوع معرفی می‌کنند؛ یکی استثنای متصل و یکی استثنای منقطع. استثنای متصل آن است که مستثنی از نوع مستثنی منه باشد، استثنای منقطع آن است که استثناء از نوع مستثنی منه نباشد، اصلاً یک چیز دیگه است. همینجا جایش است. برای اینکه ببنیم این آیه با آن آیه دیگر با هم اصطکاک دارند یا ندارند باید مشخص کنیم که اینجا استثنا متصل است یا منقطع. مسلماً استثنا در اینجا منقطع است. یعنی چه؟ حالا یک مثالی عرض می‌کنم: یک طبیب حاذقی که حزب الهی هم هست، ویزیت هم نمی‌گیرد و یک کسی رفته است پیش او. بعد از آن که نسخه را نوشته، دوا را هم از جیب خودش داده که دیگه حزب الهی بودنش تمام شود. حالا بنده یا شما یا دیگری می‌گوید: چقدر باید تقدیم کنیم؟ می‌گویید من از شما ویزیت نمی‌خواهم الا اینکه توصیه می‌کنم به این نسخه منظم عمل کنید. چه شد؟ استثناء آمده است. آیا این استثناء با اینکه می‌گوید من ویزیت نمی‌گیرم منافات دارد؟ نه! نه تنها منافات ندارد بلکه تاکید بر همان است. آنجا هم همینطور است؛ یعنی در راستای پیامبری که هدایت امت است، پیغمبر اجرت می‌خواهد؟ نه! هیچ پیغمبری اجرت نمی‌خواهد. منتها برابر جایگاهی که خدای متعال قرار داده برای اهل بیت علیهم السلام و هدایت مردم در گرو آن است و تاکید می‌شود که من از شما اجر نمی‌خواهم ولی توصیه‌ام این است که از ذوی‌القربی و اهل بیت محبت و پیروی از آنها را داشته باشید. این اجرت است که به نفع پیغمبر است یا به نفع علی بن ابی طالب علیه‌السلام است یا به نفع امام صادق علیه‌السلام است که مثلا بنده یا شما یا دیگری پیرو آنها بشویم یا به نفع ماست؟ اینکه به نفع آنها نیست. آنها مسئولیت و مأموریت الهی دارند و وظیفه‌شان را انجام می‌دهند، حالا همه دنیا از آنها پیروی کنند. نفع برای کسی است که از آنها پیروی کنند. آنهایی هم که مخالفت می‌کنند، نه به پیغمبر ضرری دارد نه به امام صادق، می‌رود دنبال ظلمه و ستمکاران و اصحاب دوزخ می‌شود، برای پیغمبر ضرری دارد؟ خیر، برای امام صادق ضرری دارد؟ خیر. حالا؛ این را در آن آیه دیگر قرآن «القرآن یفسر بعضه بعضا» پیدا می‌کنید: « قُلْ مَا سَأَلْتُكُمْ مِنْ أَجْرٍ فَهُوَ لَكُمْ»[۱۲] « قُلْ لَا أَسْأَلُكُمْ عَلَيْهِ أَجْرًا إِلَّا الْمَوَدَّةَ فِي الْقُرْبَى»[۱۳] آن آیه این را تفسیر می‌کند « قُلْ مَا سَأَلْتُكُمْ مِنْ أَجْرٍ فَهُوَ لَكُمْ» «لام»، معنای نفع را می‌رساند. به نفع شماست. پیروی از اهل بیت، پیروی از علی بن ابی طالب، پیروی از عالم آل محمد حضرت علی بن موسی الرضا، این به نفع کسی است که پیروی می‌کند که حالا نه تنها مثلا بنده یا شما به عنوان یک شیعه این حرف را می‌گوییم، خیر، آن عالم سنی هم همین را می‌گوید؛ شیخ عبدالرحمن جامی، شعرش را چقدر شنیده‌اید؟ او که شیعه نیست، خدا رحمتش کند،

« سلامٌ علی آل طه و یاسین      سلامٌ علی آل خیر النبیین

سلامٌ علی روضةٍ حلّ فیها         امامٌ یُباهی به المُلْک و الدین

امام به حق شاه مطلق که آمد     حریم درش قبله گاه سلاطین

شه کاخ عرفان ، گل شاخ احسان دُر دُرج امکان ، مه برج تمکین

علی بن موسی الرضا کز خدایش           رضا شد لقب چون رضا بودش آیین»

 این شعر برای یک سنی است. بنابراین محبت آنها، پیروی از آنها، همراهی با آنها به نفع چه کسی است؟ به نفع خود آنها نیست. همانطور که اطاعت از امر خدا و اطاعت از دین خدا به نفع خداست؟! ابدا. خدا غنی بالذات است. چنین نفعی ندارد، به نفع همان کسی است که هدایت می‌شود. خداوند لحظه‌ای ما را به خود مان وانگذارد و به هدایت خاصه خودش در پیروی از عقل و انبیاء و اوصیاء إن‌شاءالله موفق بدارد؛‌ صلوات بفرستید.

۱۵/۰۵/۱۴۰۲

[۱] سوره مبارکه حمد، آیه ۶و۷

[۲] سوره مبارکه نساء، آیه ۶۹

[۳] سوره مبارکه واقعه، آیه ۷۹

[۴] همان

[۵] وسايل الشیعه، ج۲۷ ص۳۳

[۶] سوره مبارکه احزاب، آیه۳۳

[۷] سوره مبارکه شعراء، آیه ۱۰۹

[۸] همان

[۹] همان

[۱۰] سوره مبارکه شوری، آیه۲۳

[۱۱] سوره مبارکه نساء، آيه ۸۲

[۱۲] سوره مبارکه سبأ، آیه ۴۷

[۱۳] سوره مبارکه شوری، آیه ۲۳