درس اخلاق ۴/ دنیا پرستی

به گزارش روابط عمومی دفتر نماینده ولی فقیه در خراسان جنوبی و امام جمعه بیرجند، متن کامل بیانات حجت الاسلام و المسلمین آقای حاج سید علیرضا عبادی در جلسه درس اخلاق طلاب و روحانیون مدرسه علمیه سفیران هدایت بیرجند جهت بهره برداری عموم منتشر شد.

بسم الله الرحمن الرحیم

با سلام به امام زمان و با درود به روان مقدس رهبر فقید انقلاب و سلام و درود به رهبر معظم جمهوری اسلامی ایران رهبر مسلمین جهان و سلام به محضر شما عزیزان و همه ی سنگر نشینان علم و ایمان.

” الدنیا و الآخره ضرتان ” دنیا و آخرت مثل هوو می مانند و با هم ناسازند، یا می شود اهل دنیا بود یا می شود اهل آخرت بود، ” الدنیا جیفه طالبها کلاب “[۱] دنیا مرداری است که طلب کنندگانش مثل سگ می مانند، هم به همدیگر چنگ می زنند و هم آن عابری که بینشی گرفته و می خواهد هرچه زودتر از کنار این مردار متعفن رد شود و به او رغبتی هم ندارد به او هم حمله می کنند.

” حُبُّ اَلدُّنْيَا رَأْسُ كُلِّ خَطِيئَةٍ وَ مِفْتَاحُ كُلِّ سَيِّئَةٍ وَ سَبَبُ إِحْبَاطِ كُلِّ حَسَنَةٍ “[۲] از واژه های پر استعمال هم در آیات قرآن و هم در احادیث و هم در روایات و هم در قول حکما و هم در شعر شعرا و هم در بیان وعاظ و خطبا کلمه ی دنیا از پر استعمال ترین واژه ها است اما دنیا یعنی چه؟ با این همه استعمال فراوانی که می شود و خود ما هم شب و روز ممکن است چقدرها این کلمه را استعمال کنیم قاعدتا باید یک معنی منجز می داشت، با همه ی این حرف ها هنوز از معنی و مفهوم این کلمه یا روی یک برداشت ها با اتکای ذهنی یا هم به صورت سلیقگی معنی می کنند اما بالاخره چیه؟ آن هم با توجه به اینکه سر دو راهی است.

یک راه برود فاسد می شود یک راه برود صالح می شود، پس این خیلی مبتلابه است اول باید معنی این واژه را فهمید تا بعد نسبت به آیات و روایات و احادیث قول حکما و شعر شعرا فهیمد که چه می خواهند بگویند و الا پیش از آنی که معنی اش مشخص شود بگیم دنیا، باید معنی اش مشخص شود یعنی چه، اصولا آیا کلمه ی دنیا یک معنی دارد؟ یا بیش از یک معنی دارد، اگر بیش از یک معنی دارد آیا مشترک معنوی است یا مشترک لفظی؟ که حالا در هر دو صورت باید معنی اش را از قرائن حالیه و مقالیه فهمید.

ظاهرش این است که مشترک لفظی است اما منافات ندارد که همانی که مشترک لفظی است روی علاقه ها استعمال کنایه استعاره معنی مشترک هم داشته باشد اما اجمالش این است که به عرایض بنده اکتفا نکنید و خودتان روی آن تحقیق کنید، این گاهی از دَنا یَدنو معتل الام است و لام فعلش معتل واوی است، معتل الام است، دنا یدنو دنو، به معنی نزدیکی است، دنو نزدیکی است، دنیا هم افعل تفضیل است مونث ادنی است اما استعمال دیگر این است که مهموزالام است نه معتل واوی، دنوا و دنائته به معنی پستی است، دنی یعنی پست، پس قطعا مشترک لفظی است ولی منافات ندارد که مشترک لفظی هم باز خودش بر اساس علاقه ها یا استعاره ها و کنایات و… در قراین دیگری معانی متعددی داشته باشد. دنیا را گاهی در کنار عقبی می آوریم، چون ما در یک عالمی هستیم و زندگی می کنیم، اولش همین عالم ناسوت است که در اینجا چند روزی هستیم و آزمایش می شویم و بعد عقب آن، پشت سر آن یک عالم دیگری است که عالم برزخ و قبر گفته می شود، ” وَمِنْ وَرَائِهِمْ بَرْزَخٌ إِلَىٰ يَوْمِ يُبْعَثُونَ “[۳] اگر دنیا به معنی این عالم باشد اینکه عالمی است که تمامش آیات خدا است، اصلا عالم را چرا می گویید عالم، عالم از ماده علم بر وزن فاعل است،” العالم ما یعلم به” عالم آن چیزی است که به وسیله ی آن شناخت حاصل می شود ” ما یعلم به الصانع””” عالم تمامش آیات الهی است ” و فی کل شیء له آیة تدل علی انه واحد” اینکه به این معنی است هیچ جای مذمت نیست، دنیا به این معنی مَتجَر اولیاء الله است، مَهبِطُ وحی الله است اینجا، و تمام ذره ذره ی این عالم آیات و نشانه های پروردگار حکیم است، اصلا یک چیز مقدس است نه تنها معیوب نیست بلکه مقدس است، ” خلق لکم ” خداوند برای شما آفریده است، پس عیب در کجاست؟ اینها مسائل مبتلا به ما است و اینها را باید بدانیم و اگر ندانیم خودمان چه کنیم بر سر دو راهی و دیگر اینکه به دیگران چه بگوییم؟ مشکلی که پیش می آید که بعد به عنوان یک پستی، یک عمل پست صورت می گیرد آن این است که این عالمی که خداوند فرموده “خلق لکم” برای شما آفریده شده است یعنی او ابزاری است در خدمت شما، همه ی ابزار رشد شما در این دنیا است، و ” وَآتَاكُمْ مِنْ كُلِّ مَا سَأَلْتُمُوهُ “[۴]هرچه نیاز شما است خدا به شما داده از این بهتر؟ و خداوند شما را چقدر گرامی داشته است، پستی که از ماده دنو پیش می آید، دنی، انسان پست، دنیا پست‌تر، این چگونه حاصل می شود؟ معلوم است که چگونه حاصل می شود به دلیل اینکه وقتی شما به عنوان اشرف مخلوقین و مخلوقات در یک جایگاه ” وَلَقَدْ كَرَّمْنَا بَنِي آدَمَ “[۵]قرار گرفته اید  ” وَسَخَّرَ لَكُمْ مَا فِي السَّمَاوَاتِ وَمَا فِي الْأَرْضِ “[۶] همه ی این جماد و نبات و حیوان و.. به نحوی خدمتگزار شما هستند حتی منظومه ی شمسی برای شما کار می کند و خدمتگزار شما است، حالا اگر چنانچه ما یک اشتباه کنیم که متاسفانه بر خود باید حسرت خوریم آن این است که جابجا کنیم، یعنی دنیایی که به عنوان ابزار برای من و تو آفریده شده بعد ما بشویم نوکر دنیا، یعنی چه؟ یعنی ابزار را هدف قرار دهیم، پستی بیش از این هم می شود؟ و حال اینکه خدای متعال این کار را کرده و بعد ما دنیا را بپرستیم، دنیا پرستیدن هم خیال نکنید که حتما باید در محل قبله قرار دهیم و سجده کنیم و… نخیر اگر امورمان را، افکارمان را، اندیشه مان و سیاست و اقتصادمان را اگر قبله ی اندیشه ی خودمان را این قرار دهیم که به فلان اسم و رسم و ساختمان و ماشین و شهوات و.. برسیم و در این راه مضایقه نمی کنیم که حالا خدا راضی است یا نیست، این کار درست است یا نادرست، اصلا به این حرف ها گوش نمی دهیم پرستش همین است، پرستش یک چیزی نیست که حتما در قالب رکوع و سجده باشد؛ و از بلاهای همیشه ی بشر بوده و در آخرالزمان بیشتر است که در بعضی از روایات هم وارد شده است که ” یرکعون لرغیف و یسجدون لدرهم ” از سائل می پرسد که ” أَ یَسجُدون الاَصنام ” این ها بت پرستند”” فَقال کُلُّ دِرهَم عِندَهُم صَنَم”” بله هر قطعه پولی پیششان یک بت است، پستی این است، پستی، دنی، ادنا، دنیا، پستی این است که آدم آنچه را که خدا به انسان عزت داده و آنها را برای آدم آفریده آدم بشود برای آنها فلسفه ی وجودی خودش را این بداند که شهرتی و پولی و مالی و لذتی و.. داشته باشد همین تفکر لیبرال دموکراسی، تمام حرف هایش این است که به یک لذتی برسد مثل حیوان، چیز دیگری و ضایقه معنوی و ارزش ها و عرفان و خداپرستی ندارد، تمام حرف هایش این می شود، آیا پستی نیست؟ دیگر از این پست تر چه می باشد که این خودش به دست خودش جابجا کند، ارزش ها و کرامت انسانی را با یک چیزهایی که به خواب شبیه تر است، “دنیا چو حباب است و لیکن چه حباب/ نی بر سر آب بلکه بر روی سراب / آن هم چه سراب، آن که ببینند به خواب/ وان خواب چه خواب، خواب بد مست خراب”  دیگر از این پست‌تر وجود ندارد، لذا بزرگانی که تخصصی در این امر دارند وقتی در بحث دنیا می آید این تعبیر دارند که دنیا دو گونه است دنیای ممدوح و دنیای مذموم، و عرض کردم این جزء واژه هایی است که مبتلا به است بر هر انسانی تا چه برسد به مسلمان، بر هر انسانی لازم است که این واژه ها را خوب معنی اش را بفهمد و راهش را انتخاب کند چون در این راه اشتباهات بزرگ پیش می آید یعنی از سویی همانطور که اشاره شد کسانی ابزار را هدف می گیرند و از این حیث دنیا پرستی را به اینگونه انجام می دهند باز از آن طرف کسانی هستند که به دلیلی که می خواهند از دنیا پرهیز کنند که دنیا با آخرت و دین ناساز است باز از آن طرف با یک تفکر صوفی و تارک دنیای مسیحی و .. در یک وادی بدتر می افتند، خیال می کنند که دنیا، دنیا یعنی چه؟ دنیا یعنی کار که اگر کسی کار کند اهل دنیا است و بیکار باشد اهل آخرت، معنی اش این است دیگر، کار که از بهترین عبادات است، دنیا یعنی لذت که پرهیز کند، نه! خود لذات در چارچوبه ای که دین تعیین کرده خودش گاهی واجب است و در بسیاری جاها مستحب است، لذات دنیا اینها که حرام نیست، دنیا یعنی زینت؟ نه! ” قُلْ مَنْ حَرَّمَ زِينَةَ اللَّهِ الَّتِي أَخْرَجَ لِعِبَادِهِ وَالطَّيِّبَاتِ مِنَ الرِّزْقِ “[۷] می خواهد دنیا را ترک کند، چه را ترک می کند؟ دین را ترک می کند، خیال می کند دنیا را ترک کرده، دنیا یعنی ریاست؟ همه ی پیغمبرانی که خدا مبعوث کرده ۱۲۴ هزار پیامبر همه را برای ریاست مبعوث کرده، چون نبوت و امامت ریاست بر امور مادی و معنوی انسان ها است، بالاترین عبادت آنها همان است که جامعه را اداره کنند و جامعه دست شیاطین نیفتد و نوع بشر گمراه نشود، دنیا یعنی عمر؟ عمر که آنقدر عزیز است که حتی اولیاء الله که از این عالم رفته اند باز هم آرزو دارند که به دنیا برگردند و در دنیا که محل عمل است، عمل خیر انجام دهند و روزهای بلند را روزه و شب های سرد را به عبادت بنشینند و آرزویشان این است که از این دنیا استفاده کنند، لذا شما برای کسی که می خواهید دعا کنید می گویید خدا عمرت دهد، دنیا را باید معنی کنیم که آن معنی با آنچه که در تعلیمات دین فرموده و همه ی آن حکمت و حساب شده است، دنیا یعنی ثروت؟ ثروت که دنیا نیست، ” من طالب للدّنیا لم یدرکها و مدرک لها قد فارقها ” خیلی کسانی هستند که به ظاهر فقیرند و دست خالی، گدای یهودی اما تمامش دنیا پرستی است یک بار هم سیر نخورده اما دنیا پرست است، اما کسانی هستند که مال و ثروت فراوان داشته باشند و این مال و ثروت فراوان را لحظه به لحظه در راه رضای خدا بالاخره مصرفش کند این از بهترین عبادت است، بد نیست کجایش بد است، و از این قبیل، و لذا باید به نظرات فقها و آنهایی که حکمت دین را درک کرده اند، تنها از فتوای وضو را چطور می گیرند، روزه را چطور می گیرند و غسل را چطور می کنند نیست، اینها مهمتر از آن ها است که اشتباه نکنیم.

امام علی (ع) در ۲۵ سالی که حضرت را خانه نشین کردند بیکار ایستاد؟ خیر، نخلستان هایی را ترتیب داد، قنات هایی را جاری کرد، الان هم اگر حاجی ها را از آن راه ببرند آن چاه ها، آبار حضرت علی(ع) همان املاکی است که حضرت علی(ع) قنات جاری کرده، چاه زده، اما تا دید که آب درآمد و راه افتاد حضرت قلم و کاغذ برداشت، وقفش کرد، برای خودش و نفسش که این نیست، بحث عمده نیست، بحث این است که کاری که خدا می خواهد” وَ استَعمَرَکُم فیها ” خدا شما را آورده که این دنیا را آباد کنید، در روایتی دارد که امام(ع) در همان قناتی که در کنار درخت ها کار می کردند ظهر شد خب چه بخوریم ظهر، یک کدو را کنار آتش گذاشت و ظاهرا روغن هم نداشت، بالاخره کدو در داخل خودش پخت و بیرون آوردند و میل فرمودند بعد دست روی شکم مبارک گذاشتند و گفتند که شکمی که با یک لقمه کدو سیر می شود حیف است که آدمی دست به حرام بزند و شکمش را سیر کند؛ قنات را وقف می کند اما خودشان به یک غذای خیلی خیلی ساده اکتفا می کنند.

بالاخره این بوده است، شماها که رهبر جامعه هستید اول باید راه سازی کنید، آن آقا اتوبان می سازد با ابزار فیزیکی که از روی آن تریلی رد شود و شما راه می سازید که اندیشه های انسان ها از روی آن رد شود و این مهتر است، اول باید راه سازی کنید که دنیا و آخرت و خیر و شر و ثواب و گناه چیست بعد به جامعه بگویید از اینجا بروید و الا کلمه ای که نه خود معنی اش را می فهمیم و نه دیگران را تفهیم کرده ایم بعد نتیجه اش همین می شود که یا زاهد می شود و بدترین زهد از کفر هم بدتر، و یا هم متهتک می شود در حول شهوات و حال اینکه دین یک کاری کرده که هم لذت و هم کار و عمر و مال و.. همه چیز هم هست و دنیا هم نیست، عین عزت است، ” وَلِلَّهِ الْعِزَّةُ وَلِرَسُولِهِ وَلِلْمُؤْمِنِينَ “[۸] آن راهی که به مقصد می برد که تمامش حکمت است این باید برای مردم تبیین شود، که هم آنی که می خواهد خودش را به دنیا و لذات و تفکرهای اجنبی بفروشد حواسش جمع باشد و چنین کاری نکند، کار پستی، و آنی هم که می خواهد زهد به خرج دهد بداند که زهد یعنی چه و به صورت انحرافی زاهد نشود که در حدیث دارد دو طایفه کمر ما را شکستند یکی آنکه می داند و عمدا گناه می کند و متهتک است و دیگر آنی که نمی داند و متنسک است، لذا شما باید برای مردم راهسازی کنید، آن راه اصیل دین راه اشتباه نرود که سر از ناکجا آباد درمی آورد.

دنیا آدم را مغرور می کند و خیال می کند که حالا هر عنوانی که باشد پول و مال و لذات و.. خیال می کند همیشه هست ولی چنین نیست و لذا کارها جنون آمیز است، ابزار را هدف می گیرند و آن هدف مقدسی که سیر به سوی کمال مطلق است آن را نادیده می انگارد که ما باید در خود افسوس خوریم، خیلی حسرت دارد که دیگران از این عمر چقدر استفاده کرده اند و ما چقدر بهره برده ایم حالا بهره نبردیم که نگرفته ایم اگر وزر و وبال باشد چه کنیم؛ عرفا تمثیلی دارند که شاهزاده ای که همه ی خدمات برایش انجام داده بودند و تشکیل خانواده ای و همسر مناسبی در آن جایگاه پادشاهی، شراب خورد و عقلش ضایع شد دور از چشم اهل و خانه و اینها از کاخ بیرون شد تلو تلو می خورد نمی فهمد کجا می رود رفت از شهر خارج شد و در کنار شهر خرابه ای بود به آنجا وارد شد یک پیرزن مریض جزامی در آنجا بود این در عالمی که شراب خورده بود و عقلش را از دست داده بود خیال کرد که این هجله اش است و آن هم عروس خانم است، بالاخره دست به گردنش کرد و راحت خوابید صبح که چشم باز کرد دید که کجاست، خرابه ای متعفن، همسری گندیده و… علت؟ علتش این است که شراب خورده و عقل از سرش ربوده است؛ تنها شراب عقل را از بین نمی برد خیلی چیزها عقل را از بین می برد، خیلی از معاوضه ها و جابجایی ها و انتخاب هایی که می کنیم به هر حال در زندگی امور مختلف را می پسندیم و نمی پسندیم خیلی اینها در حالت سکر است، فردای قیامت که چشم باز کنیم خواهیم فهمید به جای چه، چه گرفته ایم به جای محبوبی که خدا است که ” و خلقتک لاجلی ” به جای خدا دنبال چه رفته ایم، ” و نعوذ بالله من شرور انفسناو سیئات اعمالنا ” از همه ی شما التماس دعا دارم، شما که در سر چهار راه زندگی هستید خوب تصمیم می گیرد ولی وای به حال ماها که عمر خودمان را ضایع کرده ایم،” نستجیروا بالله ” صلوات بفرستید.

[۱]  – حدیثی از حضرت علی(ع) – بحار۸۷/۲۸۹

[۲]  – حدیثی از پیامبر اکرم(ص) – ارشاد القلوب، ج ۱، ص ۲۱٫

[۳] – سوره مومنون – آیه ۱۰۰ – تا شاید به تدارک گذشته عملی صالح به جای آرم. (به او خطاب شود که) هرگز نخواهد شد، این کلمه‌ای است که (از حسرت) همی بگوید (و ثمری نمی‌بخشد) و در برابر آنها عالم برزخ است تا روزی که برانگیخته شوند.

[۴]  – سوره ی ابراهیم – آیه ۱۴ – و از انواع نعمتهایی که از او درخواست کردید به شما عطا فرمود، و اگر نعمتهای (بی انتهای) خدا را بخواهید به شماره آورید هرگز حساب آن نتوانید کرد، (با این همه لطف و رحمت خدا) باز انسان سخت ستمگر و کفر کیش و ناسپاس است.

[۵]  – سوره اسراء – آیه ۷۰ – و محققا ما فرزندان آدم را بسیار گرامی داشتیم.

[۶]  – سوره ی جاثیه – آیه ۱۳ – و آنچه در آسمانها و زمین است تمام را مسخر شما گردانید و اینها همه از سوی اوست.

[۷]  – سوره ی اعراف – آیه ۳۲ – بگو: چه کسی زینت‌های خدا را که برای بندگان خود آفریده حرام کرده و از صرف رزق حلال و پاکیزه منع کرده؟ بگو: این نعمتها در دنیا برای اهل ایمان است و خالص اینها (یعنی لذات کامل بدون الم، و نیکوتر از اینها) در آخرت برای آنان خواهد بود. ما آیات خود را برای اهل دانش چنین مفصل و روشن بیان می‌کنیم.

[۸]  – سوره ی منافقون – آیه ۸ – آنها (پنهانی با هم) می‌گویند: اگر به مدینه مراجعت کردیم البته اربابان عزّت و ثروت، مسلمانان ذلیل فقیر را از شهر بیرون کنند، و حال آنکه عزّت مخصوص خدا و رسول و اهل ایمان است (و ذلّت خاصّ کافران) ولیکن منافقان از این معنی آگه نیستند.